Fries
“Ik versta er nix van”
“Ik ferstean der neat fan ”
“Ik versta er niets van”
Het Frysk (Fries voor Fries) is een taal die in Friesland wordt gesproken, ook wel daarbuiten, vlak over de grens ergens in Groningen, en de paar vedrdwaalde Friezen in Canada en Flevoland. Het lijkt erg op het Engels en het Nederlands. Er zijn naar schatting tussen de 713,399 en 713,401 sprekers.
Inhoud
Ontstaansgeschiedenis[bewerken]
De taal is verzonnen door Grutte Pier. Het broertje van Grutte, Lytse Pier, vertelde altijd alles door op het schoolplein. Grutte bedacht daarop dat een geheimtaal wellicht uitkomst zou bieden. Hij bedacht verschillende talen, maar zowel het Russisch, het Kantonees, het Roemeens, Hongaars en de befaamde kliktaal bleken voor Lytse te makkelijk te kraken. Jaren en vele pogingen verder kwam Grutte met het Fries. Tot op de dag vandaag heeft Lytse de taal nog niet ontcijferd, wellicht heeft het overlijden van Lytse hier iets mee te maken.
Fries en Friesland[bewerken]
Fries en Friesland zijn met elkaar verbonden, de taal is een onderdeel van de Friese cultuur, de cultuur is weer de reden voor de onafhankelijkheid van Friesland. Ze zijn namelijk een onuitstaanbaar koppig en nuchter volkje. En die geheimtaal helpt ook al niet. De taal draagt dus bij aan de Friese onafhankelijkheid. Buitenlanders kunnen dan ook hopeloos verdwalen in Friesland. Zit je als Groninger in de trein naar Leeuwarden, dan ben je bij de Westereen opeens helemaal de weg kwijt, kom je vervolgen in Feanwâlden en daarna ook nog eens in Hurdegaryp, dan kun je net zo goed door rijden naar Franeker, want je wordt er helemaal gek van. Recentelijk kwamen provinciebestuurders met het idee mensen ook in de lift in het Fries toe te spreken. Al zal er eerst wel ene Fries woord voor lift moeten komen, er is namelijk pas sinds vijf jaar een Fries woord voor ladder.
Overal wordt Fries gesproken, behalve in de Friese hoofdstad Harlingen. Daar spreekt men geen Fries, verstaat men geen Fries en is men geen Fries. Iedere grapjas die toch probeert Fries te spreken krijgt zwemles in de Suderhaven.
Dialecten[bewerken]
Het Fries is onderverdeeld in vele dialecten. Omdat het oorspronkelijk een geheimtaal was verstond niemand het, dus maakte ieder zijn eigen versie. Voorbeelden van dialecten zijn: Brabolands, Limbabwaans, Onderzeelands en Flevumiaans. Ieder compleet onverstaanbaar.
Schrift[bewerken]
Het Fries gebruikt het Romeinse schrift, zonder de x, maar plus de â, ê, î, ô, û, ú en ü. Het schrift werd in 1671 definitief bepaald en grotendeels gebaseerd op het Duitse schrift wat betreft de uitspraak van klinkers.
Als we nu een doodnormale Nederlandse tekst op basis van onze kennis vertalen, krijgen we:
Lijkt op het Twents, niet?
Bekende sprekers van het Frysk[bewerken]
-De heilige sint Piet Paulusma; kwakzalver en weersvoorspeller
-Doutzen Kroes; topmodel
-Sjeik Pieter Wilkens
Vervoeging[bewerken]
Alhier de vervoeging van de regelmatige werkwoorden.
- Tû sis
- Ik sis (sist)
- Jû sis (sist)
- Hü, Ze, It sises (sisest)
- Wi sis (sist)
- Jû sis (sist)
- Dê sis (sist)
- Sistit
Het Fries kent veel werkwoorden die hetzelfde betekenen en die je terugziet in andere talen. Zo heeft men voor begrijpen zowel bâgryp (begrijpen), ndêrstân (understand), fâstên (verstehen), en câprandrü (comprendre).
Als we nu een doodnormale Nederlandse tekst op basis van onze kennis vertalen, krijgen we:
Lijkt op het Engels, niet?
Uitspraak[bewerken]
Hier de uitspraken die afwijken van het Nederlands
- Â = Au
- Ê = Ei, Ee voor Ss en na klinkers
- G = Engelse G
- S = Z
- Ss = S
- Û = Eu
- Ú = Uu
- Ü = Ie
- Y = IJ
- Z = Ts
Als we nu een doodnormale Nederlandse tekst op basis van onze kennis vertalen, krijgen we:
Lijkt op het Vlaams, niet?
Afwijkende spellingsregels[bewerken]
Het Fries, als heel oude taal, kent wat afwijkende spellingsregels:
- Lidwoorden komen aan het zelfstandig naamwoord vast te zitten.
- Bijvoeglijk naamwoorden worden hierbij voor de combinatie geplaatst.
- Als één van de combinatiewoorden een hoofdletter had, krijgt het nieuw woord dat ook.
- Ook na een komma krijgt een woord een hoofdletter.
- De persoonsvorm krijgt een hoofdletter en een accent circonflexe op de eerste klinker.
Als we nu een doodnormale Nederlandse tekst op basis van onze kennis vertalen, krijgen we:
Lijkt op het Nederlands, niet?
Status in Nederland[bewerken]
Het Fries is in Nederland een officiële taal, samen met het Jordaans, Haags, Zeeuws, Brabands, Limburgs, Tregs, Gelrijns, Twents, Grunnings en - o ja - Nederlands. Door de aanstelling van de Friese profrisist Ger Donje krijgt het waarschijnlijk de zelfde status als het Nederlands en moet het in het basisscholenlespakket. In de Bibleteek Ljouwert is twee miljard euro aan Friestalig materiaal opgeslagen en nu dat heel Nederland Fries gaat spreken, zal het vrijwel zeker overleven.
Het volkslied van Friesland, Bûter, brea en griine tsiis, is geschreven in het Oud-Fries en betekent "Boter, brood en groene kaas."
Oncyclopedie[bewerken]
Vreemd genoeg is er wel een enorme Friese bibliotheek, maar nog geen Friese Oncyclopedie.
Voor behulpzamen en geïnteresseerden is hier dan ook geen link. Nee, echt niet.Nee, echt niet.
Zie ook[bewerken]
| Reeks van Internationale Talen en Spraakgebrekken | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
